Mitigatie huiszwaluw in Sint Jansklooster: huiszwaluwtillen tijdens eerste broedseizoen al in gebruik
Wetland Wonen wilde in Sint Jansklooster (Overijssel) woningen slopen. Hierbij zouden nesten van huiszwaluwen verloren gaan. Op advies van Ecogroen heeft de woningcorporatie ter compensatie vier huiszwaluwtillen geplaatst. De eerste monitoringsresultaten zijn zeer bemoedigend: drie van de vier tillen zijn al in hetzelfde jaar na plaatsing bezet door meerdere huiszwaluwen. Dit is uniek in Nederland: tot zover bekend is de inzet van tillen als compensatiemaatregel niet eerder zo succesvol gebleken.
Omdat Wetland Wonen in Sint Jansklooster woningen wilde slopen, vroeg ze Ecogroen ecologisch onderzoek uit te voeren. Daarbij troffen we een grote kolonie met 93 huiszwaluwnesten aan onder de dakoverstekken van diverse woningen (onderstaande foto). Deze kolonie vormde 75% van de gehele populatie in Sint Jansklooster.
Huiszwaluwen broeden in Nederland maar bivakkeren ‘s winters in zuidelijker streken. De nesten zijn in Overijssel sinds 1 september 2019 echter jaarrond beschermd. En dat is niet voor niets. De landelijke aantallen nemen sinds ongeveer 1970 sterk af. De soort verdween in deze periode uit nagenoeg alle grote steden en de aantallen in dorpen en kleine steden staan onder druk. Sinds de eeuwwisseling vertonen de aantallen enig herstel. In de kop van Overijssel komt de huiszwaluw nog redelijk frequent voor, dankzij de ligging ten opzichte van het waterrijke Weerribben-Wieden waar de soort veel foerageert. Maar ook in deze regio is de laatste jaren een afname in nesten zichtbaar. Het is dus belangrijk om de populatie in Sint Jansklooster te behouden.
Mitigeren op de juiste plek
In nauwe samenwerking met provincie Overijssel, gemeente Steenwijkerland en woningcorporatie Wetland Wonen hebben we een mitigatieplan opgesteld om het verlies aan nesten te compenseren. We hebben ervoor gekozen geen nesten aan de nieuwe woningen te maken maar vier huiszwaluwtillen te plaatsen. Dit is een duurzame oplossing, onder andere omdat huiszwaluwennesten dan niet verloren gaan bij schilder- en onderhoudswerkzaamheden van de woningen. Per til is in theorie plek voor 45 nesten. Met de vier tillen wordt dus nestplek gecreëerd voor 180 nesten, dit is twee keer meer dan verloren gaat door de sloop van de woningen.
Met een gebiedsanalyse hebben we de juiste locaties van de tillen bepaald. Daarbij hebben we rekening gehouden met factoren als nabijheid van oude nestplaatsen, aanwezigheid van water/modderplekken, rust, inpassing in de omgeving en praktische haalbaarheid. Twee tillen zijn uiteindelijk geplaatst dichtbij de oude nestlocatie van de kolonie – dit vergroot de kans dat de huiszwaluwen de plek snel ontdekken. Twee andere tillen zijn geplaatst aan de rand van het dorp, nabij oppervlaktewater, zodat de huiszwaluw hier modder kan verzamelen voor de bouw van nestkommen. Ook bevinden deze locaties zich op relatief rustige plekken dicht bij het foerageergebied van de soort.
-
Een van de tillen vlak na plaatsing. De paal is circa 6 meter hoog. -
De tillen zijn 2 meter breed en voorzien van enkele kunstnestkommen om de vestiging in de eerste jaren makkelijker te maken. De constructie bootst een dakoverstek na en voorkomt regeninslag. -
Plaatsing van een van de tillen.
Succes huiszwaluwtillen? Ja!
Inmiddels staan er in Nederland al ruim 200 huiszwaluwtillen. Uit monitoringsonderzoek blijkt dat in 2019 circa 20 procent van deze tillen door huiszwaluw wordt gebruikt. In Duitsland, waar huiszwaluwtillen al sinds de jaren ’90 worden geplaatst, is het percentage gebruikte tillen hoger, namelijk circa 40 procent. Maar ook daar blijft het merendeel dus ongebruikt. Het was dan ook spannend om te zien hoe succesvol de tillen in Sint Jansklooster zouden zijn, maar door onze uitgebreide gebiedsanalyse en vooronderzoek hadden we genoeg vertrouwen in deze vorm van mitigatie.
De woningen met de oude nesten zijn inmiddels gesloopt en de huiszwaluwen hebben zich dit voorjaar direct na terugkeer van hun overwintering in Afrika in de huiszwaluwtillen gevestigd om zich voort te planten. Drie van de vier tillen zijn inmiddels in gebruik genomen door huiszwaluw, waarbij al veel kunstnestkommen bezet zijn. Daarnaast hebben zwaluwen op twee tillen al een aanzet voor nestbouw gedaan. Dit geeft goede hoop dat het aantal nestplaatsen op de tillen de komende jaren zal toenemen. Dat driekwart van de tillen direct in het eerste broedseizoen na plaatsing in gebruik is kan als een vroegtijdig succes worden gezien, aangezien dit ver boven het gemiddelde gebruik in Nederland van 20 procent ligt.
-
Huiszwaluw volop aanwezig in een van de tillen. In de twee nestkommen linksboven steken nog net de kopjes van huiszwaluw naar buiten. Rechtsboven brengt een huiszwaluw een bezoek aan zijn nest. -
Aan de poepsporen is te zien dat ook deze til volop in gebruik is. Ook zijn huiszwaluwen hier begonnen met het zelf bouwen van een nest. De onderzijde van de til is opgeruwd om nestbouw te vergemakkelijken. -
Een van de huiszwaluwen aanwezig in zijn nest. De ingang is door de huiszwaluw wat nauwer gemaakt door deze wat verder dicht te metselen.
Duurzame toekomst voor huiszwaluwkolonie
De verwachting is dat op termijn ook de vierde til wordt ontdekt door huiszwaluw en dat de huiszwaluwen zelf nesten bij gaan bouwen. Monitoring in de komende 6 jaar zal uitsluitsel geven, maar er is een goede indicatie dat de kolonie huiszwaluwen in Sint Jansklooster behouden blijft en dat er een duurzame bijdrage is geleverd aan de beschikbaarheid van nestvoorzieningen. Het gebruik van huiszwaluwtillen kan in de toekomst ook voor andere locaties/projecten een goede manier van mitigatie zijn mits goed wordt nagedacht over de plaatsing en het ontwerp van de tillen.