Graven op slappe veengrond: nieuwe petgaten voor De Wieden

Het laagveenlandschap zoals we dat kennen in Nederland is een cultuurlandschap, door mensen gemaakt. Zouden we niets doen, dan ontstaat uiteindelijk overal moerasbos en verdwijnen de verschillende verlandingsfases met hun typische en zeldzame flora en fauna. In opdracht van Natuurmonumenten begeleidden we in De Wieden (Overijssel) de realisatie van 10 hectare nieuwe petgaten. Op die slappe veenbodem een delicate klus.

Eeuwenlang werd in Nederland volop turf gewonnen. Daarbij ontstonden langgerekte gaten gevuld met water, de petgaten. Die petgaten groeien na verloop van tijd vanzelf weer dicht tot moerasbos. Dit groeiproces heet verlanding. Elk stadium van verlanding kent bijzondere natuur. Door de oude petgaten open te maken start de honderdjarige cyclus opnieuw. Verspreid over De Wieden zijn alle fases aanwezig. Bijzondere dieren en planten profiteren daarvan.

Veel natuurgebieden met laagveen hebben, net als De Wieden, dan ook instandhoudingsdoelstellingen voor habitattypen in alle stadia: van open water met kranswier en krabbenscheer tot verlandingsstadia met trilvenen, blauwgrasland en moerasbos.

Nieuwe petgaten en legakkers

Om de laagveennatuur met de verschillende verlandingsstadia van De Wieden te behouden, moet de successie opnieuw op gang gebracht worden. In totaal wil Natuurmonumenten 270 hectare ‘nieuwe’ petgaten graven. Ook worden legakkers, de stroken grond waarop het veen gedroogd werd, hersteld of opnieuw aangelegd. Ecogroen begeleidde in 2020 een project voor de eerste 10 hectare. We maakten een plan, organiseerden een aanbesteding en begeleidden het werk in de uitvoering.

Eerder voerden we vergelijkbare projecten uit in het veen van o.a. de Nieuwkoopse Plassen. Projectleider van Ecogroen, Ronald Kruise: “Werken in veengebieden is een vak apart. Veel plekken zijn vanwege de weinig draagkrachtige veengrond moeilijk of alleen met speciaal materieel – drijvende kranen – bereikbaar. Daarnaast heb je met bijzondere en kwetsbare natuurwaarden te maken: dat vraagt voorzichtig werken.”

Oplossing voor grondverwerking

Bij het graven van petgaten komt materiaal vrij dat heel beperkt voor andere toepassingen bruikbaar is. Bovendien is (ver) transport over de weg duur en belastend voor het milieu. In dit project is het materiaal binnen het gebied opgeslagen, in een 700 meter lange vooroever in de Beulakerwijde. De versnipperde veengrond inclusief beplanting is vermengd met water via een pijpleiding naar de vooroever gepompt en onder water opgeslagen. Door het veen onder water (zonder zuurstof) op te slaan komt geen CO2 vrij. Deze werkwijze fungeert als pilot binnen het Care-Peat-project.

Aandacht voor het voortraject

Ecogroen investeert veel in het voortraject. Door op tijd contact te zoeken met stakeholders zorgen we voor draagvlak en een soepel verloop van het vergunningentraject.

Daarnaast kijken we of er financiële voordelen mogelijk zijn. Ronald: “We hebben de aanleg van de vooroever en het graven van de petgaten apart aanbesteed. Een vooroever aanleggen is minder specialistisch werk, zodat je dit onderdeel concurrerender kunt aanbesteden.” Van der Lee (Bruchem) heeft de vooroever aangelegd en aannemer Van Aalsburg (Hellouw) heeft aansluitend de graafwerkzaamheden uitgevoerd.

Het werk is via een UAV-GC-contract aanbesteed. In de vraagspecificatie staan naast eisen (concreet, direct resultaat) ook randvoorwaarden waarop aannemers een plan indienen. Ronald: “Een randvoorwaarde was dat alleen ‘schoon water’ vanuit de vooroever terug in de Beulakerwijde mag stromen. Hoe een aannemer dat organiseert is helemaal aan hem. Door niet alles vooraf vast te leggen, kunnen we optimaal gebruik maken van de creativiteit en innovatie van aannemers.”

Klus geklaard

Het project is in het voorjaar van 2021 afgerond. Uiteindelijk zijn wat minder kuubs uitgegraven dan vooraf berekend. Dat is niet erg: Natuurmonumenten kan de ruimte die in de vooroever overblijft op een later moment gebruiken. Ronald: “We zijn tevreden met het resultaat. In juni lag het er nog wat kaal bij, maar met het mooie weer zal alles snel weer groen worden.”